Yapışık ikizlik ender görülen, tedavi şekli tam olarak belirgin olmaması ile birlikte mortalite oranı ve ağır morbiditeyle seyreden fetal anomalidir (1,4). Daha detaylı tanımlayacak olursak, eşit büyüklükte iki fetusun tam olarak ayrılmamış, bütün olarak bir simetri içerisinde bulunan bir anomalidir (3). Tarihte ilk kez yapışık ikizlere örnek olarak gösterilen (M.Ö. 6800-5700) Çatalhöyük kazılarında bulunan ve Anadolu Medeniyetler Müzesinde sergilenen Parapaguslu yapışık ikiz heykelidir (4,7). Siam da 1811 yılında dünyaya gelen yapışık ikizler dünyanın ünlü ikizi olmuşlardır (1, 5). Prevelansı 50.000-200.000 gebelikte bir görülür (1). İkiz gebeliklerin %40-60 erken dönemde ölümle sonuçlanmakta, %35’i ise canlı doğmalarına rağmen erken yeni doğan döneminde hayatlarını kaybetmektedirler; kız ceninlerde erkek ceninlere göre 3 kat daha fazla görülmektedir (1, 2, 4).
Yapışık ikizlere Spenker ve arkadaşları tarafından sınıflandırılmış ve bölgelerine göre adlandırılmıştır. Bunlar dorsal, ventral ve lateral olarak belirlenmiştir. Dorsal grup 3 çeşit olarak ayrılmıştır. Piyofagus (sakrum), raşipagus (omurga) ve kraniopagus (kranyum). Ventral grup 4 çeşit olarak ayrılmıştır. Safalopagus (baş) , torakopagus (göğüs), onpalopagus (umblikus) ve iskiopagus (kalça), Lateral grupta ise parapagus (lateral) yapışık ikizleri belirler. En sık görülen şekli Torakopagus olarak bilinmektedir (2).
Günümüzde en erken 1. trimesterde yapılan antenatal ultrasonografi (USG) ile tanı konulabilirken, 2. trimesterde yapılan ayrıntılı ultrasonografi de görülen organlar ortaya konulabilir. Şüpheli durumlarda MR (manyetik rezonans) görüntülenmesi faydalı olabilir. Tanı sonrasında aileye çeşitli alternatifler sunulabilir. Gebeliğin sonlandırılması veya doğumdan sonra cerrahi tedavi yöntemleri bu alternatifler arasında yer almaktadır (6).
Doğan ve yaşayan siyam ikizlerinin birçoğu cerrahi tedavi yöntemleri ile yaşatılmaya çalışılmıştır. Cerrahi tedavi yönteminde ilk olumlu sonuç 1689 yılında gerçekleştirilmiştir. Göbek çevresinden yapışık olan ikizler ayrılarak normal yaşamlarını sürdürebilmişlerdir (5). Günümüze kadar devam eden cerrahi tedavilerin başarı şansı; yapışıklığın durumuna, paylaşılan organlara ve patolojik durumlara bağladır ve maalesef bu şans çok yüksek değildir (3). Ayrılan ikizlerin birçoğu kalp ve akciğer yetersizliği nedeniyle hayatlarını kaybetmişlerdir (5).
Ayrılma şansı olan infantların yaşam şansının artırılması için yoğun bakım, çocuk cerrahisi, çocuk kardiyolojisi, kardiyovasküler cerrahi, plastik cerrahi, organ nakli kliniği bulunan merkezlerde ameliyatların yapılması önemlidir.
Ameliyat öncesi dönemde özellikle yapışık olan bölge ve ortak kullanılan organlar için yapılacak hazırlıklar önemlidir. MR, BT, USG ve ilgili laboratuvar tetkiklerini kullanarak hazırlıklar tamamlanır.
Ameliyat sonrası gelişebilecek komplikasyonlar ve hemşirelik bakımı özellikle büyük bir cerrahi operasyon olması sebebiyle ve birçok komplikasyon görülebilir, özellikle ayrılan organların ya da paylaşılan organların fonksiyon bozukluğu, kanama, sıvı elektrolit dengesizliği, oksijen satürasyonu, dolaşım, boşaltım, beslenme, kas iskelet sistemi ve psikolojik süreç hemşire tarafından iyi takip edilerek yönetilmelidir.
Hemşirelik bakım hedefleri doğrultusunda organlarının yapışık olma olasılıkları nedeniyle kanama kontrolü yakın takip edilerek, yaşam bulgularının stabilizasyonun devamlılığının sağlanması, sıvı-elektrolit ve beslenmenin sağlanmasında, aldığı-çıkardığı takibi yapılarak saatlik not edilmesi, ağrının en aza indirgenmesi, girişim öncesi ve sonrasında ağrı değerlendirmesi sağlanarak farmakolojik yöntemler uygulanması, operasyon bölgesi dolaşım ve enfeksiyon açısından takibi sağlanırken herhangi bir kızarıklık akıntı ısı artışı açısından saatlik kontrol edilmesi, basınç yarası riski sebebi ile sık pozisyon değişimin ve basınç bölgelerinin desteklenmesi, ameliyat bölgesi korunarak hastanın çevresel aktivite programlarının oluşturulması, çevresel faktörlere en kısa sürede eski uyumun sağlanmasıyla ebeveynler ile birlikte oyun oynama gibi emosyonel destekleri sağlanması gibi planlamalar yapılmalıdır. Günlük yaşam aktivitelerinde ve bakımında ebeveynlere gerekli eğitim verilerek infantın fizik tedavi ve rehabilitasyon uygulamaları ile normal yaşama en kısa sürede adapte olmasının sağlanması hedeflenmektedir.
KAYNAKÇA
- Özlü F. , Hacıoğlu C., Yıldızdaş H., Satar M., Akçalı M., Özden Ö., Şimşek H., Narlı N,. Ağırgöl E. : Yapışık İkizler : Son iki yılda görülen üç vaka takdimi. Çoçuk Sağlığı ve Hastalıkları dergisi : 62 : 10-13 , 2019.
- Kavak S.B., Kavak Çelik E., Başpınar M., Can B., Arat Ö., Kaplan S., Kılıçarslan A. Torakopagus Yapışık İkizlerin Anternal Tanısı: Olgu Sunumu. Obstetrik ve Neonatoloji Tıp Dergisi :13,4:186-188, 2016.
- Erler A., Koyuncu F., Kurt S., Demir N., Koldsy K., Turan E., Balık E., Aydın G. Yapışık İkizler : Olgu sunumu . Peritanoloji Dergisi 4,2 : 110-112, 1996.
- Keskin H.L., Üstüner I., Aydoğmuş S., Akgün N., Çelen E., Avşar F.A. Omfalopaguslı Yapışık İkiz Olgusu . Türkiye Klinkleri 2008.
- Topçuoğlu M.A Yapışık ikizler: Olgu Sunumu . Cerrah Paşa Tıp Dergisi :34.1, 39-41, 2003.
- Kahvecioğlu D., AlanS., Yıldız D., Çakır U., Erdeve Ö., Atasay B., Arsan S.,Yapışık İkizler: Olgu Sunumu . İKSST Dergi 6:41-43, 2014.
Kübra İşler
7.Kat Klinik Eğitim Hemşiresi
Acıbadem Atakent Hastanesi