Dünyada sağlık hizmetleri konusundaki hassasiyet her geçen gün artmaktadır ve sağlık hizmetlerinde kalite konusu sıklıkla gündeme gelmektedir. Kamuoyu anketleri, hastanelerde tüketicilerin hastaneye olan güveni azaldığını ve sağlık hizmetlerinin kalitesine olan ilginin arttığını doğruluyor.
Sağlık hizmetlerinde kalite, hizmetlerin hem bilimsel norm ve standartlara, hem de bireylerin beklentilerine uygun olarak sunulması anlamına gelir. Kalite değerlendirme çalışmalarının etkin bir şekilde yürütülebilmesi için değişik uygulama standartları ve modelleri geliştirilmiştir. Geliştirilen bu modeller ve standartlar sayesinde kuruluşlar verdikleri hizmetlerin güçlü ve iyileştirilmeye açık yönlerini görebilmekteler, iyileştirmeler yaparak daha iyi/ mükemmel hizmet vermeyi hedeflemektedirler.
Avrupa Birliği’nde sağlık hizmetleri için dört ana dışsal kalite değerlendirme mekanizması kullanılmaktadır: ISO 9000, Akreditasyon, EFQM ve Visitatie (meslektaşların incelemesine dayalı bir model. Avrupa’da European Foundation for Quality Management (EFQM), European Organization for Quality (EOQ) ve Amerika’da Joint Commission on Accreditation of Healthcare Organizations ve bununun uluslararasında kullanılan Joint Commission International Accreditation (JCIA) gibi organizasyonlar hastalara kaliteli hizmet sağlamak için tasarlanan standartlara uyulup uyulmadığını değerlendirmektedirler.
ISO (International Organization For Standardization)
Bir ürünün müşterinin istekleri doğrultusunda üretim süreci için oluşturulmuş etkin bir kalite yönetim sistemi kurmak için gerekliliklerin tanımlandığı bir standarttır, dolayısıyla süreçler üzerine yoğunlaşır. “Akreditasyon” için bir ön şarttır ve akreditasyonun temelini oluşturur. Kalite güvence sistemidir.
1947 Yılında kurulmuştur. 1987 yılında ISO 9000 serisi standartları yayınlanmıştır. ISO standartları her 5 yılda bir teknik komite tarafından revize edilmektedir.
Sağlık Kuruluşları Açısından Faydalarından Bazıları;
- Hizmet sunumunda kalite,
- Yönetim ve organizasyon yöntemlerinin modernizasyonu
- Bilgi sistemlerinin dokümantasyonu,
- İletişim mekanizmasının işlerliği,
- Ekip çalışması ve takım ruhunun gelişmesi önem kazanmaktadır.
ISO Her alanda kullanılmaktadır. Hala 135 ülkeden (her ülkeden bir üye olmak ve eşit oy hakkına sahip olmak üzere) ulusal standart kuruluşlarının katılımıyla faaliyetlerini; Uluslararası mal ve hizmet değişimini hızlandırmak entelektüel, bilimsel, teknolojik ve ekonomik faaliyetlerde işbirliğini geliştirmek amacıyla sürdürmektedir.
Akreditasyon (Joint Commission İnternational)
Bir kuruluşun, belgelendirme ve muayene kuruluşlarının ve laboratuarların, üçüncü bir tarafça belirlenen ulusal ve/veya uluslararası standartlara göre çalıştığının, bağımsız ve tarafsız bir kuruluş tarafından onaylanması ve düzenli aralıklarla denetlenmesidir.
Dünyada sağlık kuruluşlarını tetkik edip akreditasyon belgesini veren akreditasyon örgütü, merkezi ABD de bulunan Joint Commission Accreditation For Health Organization (JCAHO) örgütüdür. JCI’ın uluslararası standartları, JCAHO standartlarındaki bütün konuları, ISO 9000’in kalite kontrol ve kalitede liderlik ölçütlerinin çoğunu, Avrupa (EFQM) ve Amerika (Baldrige) kalite modellerindeki ölçütleri içermektedir. ISO ya kıyasla genellikle daha yüksek bir maliyete sahiptir. JCI iyi organize edilmiş bir akreditasyon sistemi olarak görünmektedir.
Sağlık Kuruluşları Açısından Faydalarından Bazıları;
- Sürekli iyileştirmenin stimule edilmesi,
- Bakım kalitesinin yükseltilmesi,
- Süreçlerin objektif olarak ölçülmesi ve izlenmesi,
- Sürekli eğitimi sağlaması,
- Çalışan memnuniyetini arttırması,
- Sağlık kuruluşları arasında karşılaştırma yapılmasını sağlaması
Kuruluşlar sağlık, eğitim ve yönetim alanlarında akredite olabilmektedir. Kuruluşların her 1-3 yılda bir yeniden değerlendirilmesini gerektirir. Türkiye’de 01 Temmuz 2000’den itibaren Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) örgütlenmesi çalışmaları başlamış ve 2002 tarihinde Avrupa Akreditasyon Birliği’ne tam üye olunmuştur.
Magnet Standartları (Magnet Recognition)
“Mıknatıs hastane” kavramı Amerikan Hemşirelik Akademisi tarafından yapılan ulusal bir araştırmanın sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Araştırmanın iki amacı; hemşireleri cezbetmek ve elinde tutmak konusunda başarılı olan hastaneleri belirlemek ve bu hastanelerin başarılarını açıklayabilecek ortak özelliklerini belirlemekti. Düz örgütsel yapılar, birim bazlı karar verme süreçleri, etkili hemşire yöneticileri, hemşirelerin eğitim ve uzmanlığına yapılan yatırımlar bu hastanelerin ortak özellikleri arasında idi. Kaliteli çalışanların kuruluşa çekilmesi ve kuruluşta kalmalarının sağlanması “magnet” mıknatıs etkisi olarak adlandırıldı.
Program kaliteli hasta bakımı ve üstün hemşirelik hizmetlerini tanıyarak tüketicilere almayı bekledikleri bakımın kalitesini karşılaştırabilecekleri en üst düzeyde bir standart sunmaktadır.
Kaliteli hemşirelik bakımı sunmak için temel ve sürekli eğitim ihtiyacının da altı çizilmiştir. Bunun doğal bir sonucu olarak program, hemşirelik mesleğinin itibarını ve standartlarını da yükseltmektedir.
Sağlık Kuruluşları Açısından Faydalarından Bazıları;
- Hasta bakımından daha iyi sonuçlar alınması,
- Bakımın olumlu sonuçlarında hemşire katkılarının daha fazla kabul edilmesi,
- Rekabetçi pazarlama avantajları,
- Hemşirelerin, doktorların ve diğer sağlık çalışanlarının daha kolay işe alınmaları ve elde tutulmaları,
- Olumlu işbirlikçi ilişkilerin pekişmesi,
Hastanelerde hemşirelik hizmetleri için kullanılmakta olup şu anda yalnızca Amerika, Kanada, Singapur, Lübnan, Sudi Arabistan ve Avusturalya’da uygulanmaktadır. Dünya genelinde toplam 391 hastane magnet hastanedir. Organizasyonun her 4 yılda bir değerlendirilmesini gerektirir.
Magnet Standartları
| Bakım Standartları | Uygulama Standartları |
| Tanılama (%10) | Bakımın kalitesi ve yönetimi (%7,5) |
| Hemşirelik teşhisleri (%5) | Performans değerlendirme (%5) |
| Hasta sonuçlarının tanımlanması (%7,5) | Eğitim (%5) |
| Bakımı planlama (%10) | Bilimsel Yaklaşım (%7,5) |
| Bakımı uygulama (%7,5) | Etik ve kültürel kurallara uyum (%5) |
| Bakımı değerlendirme (%10) | İşbirliği (%7,5) |
| Araştırma (%5) | |
| Kaynak kullanımı (%7,5) | |
| Toplam 800-1000 puan
|
Magnetik Güçler (Forces Of Magnetism) 2005
- Hemşire liderlerin kalitesi
- Organizasyonel yapı
- Yönetim şekli
- Profesyonel bakım modeli
- Kişisel politika ve programlar
- Bakım kalitesi
- Kalite geliştirme
- Konsültasyon ve kaynaklar
- Otonomi
- Toplum ve sağlık bakım organizasyonları
- Hemşire imajı
- Hemşire eğiticiler
- Disiplinlerarası ilişkiler
- Profesyonel gelişim
Kalite değerlendirilirken standartların yanı sıra modeller de kullanılmaktadır:
Kalite uygulamalarında başarılı kuruluşların tanıtılması ve uygulamaların yaygınlaşmasının sağlanması amacı ile kalite ödülü organizasyonları yapılmaktadır. Bu konudaki ilk örnek, 1951 yılından beri Japonya’da Japanese Union of Scientists and Engineers (JUSE) tarafından uygulanmakta olan DEMİNG Ödülü’dür. Kalite ödülünü çeşitli ulusal ve uluslararası kuruluşlar vermektedir.
Kalite ödülleri için kullanılan modeller: Deming Ödülü, Malcolm Baldridge Ulusal Kalite Ödülü, Başkanlık Kalite Ödülü, Avrupa Kalite Ödülü (European Foundation of Quality Management- EFQM) ve Amerikan Hemşireleri Vasıf Tasdikleme Merkezi’nin (ANCC) hastanelere verdiği en üst düzey onay olan Magnet unvanıdır. Mıknatıs Hastane (Magnet Hospital) terimi kalifiye hemşireleri sağlık kuruluşuna çekebilen ve tutabilen, sürekli olarak nitelikli bakım sağlayabilen bir ortamı anlatmak için kullanılmaktadır. 1993 yılında ABD’de ortaya atılan mıknatıs hastane kavramı ve barındırdığı ilkeler günümüzde yaygınlaşmakta ve uluslararası hale gelmektedir.
Sağlık Bakanlığı kaliteli sağlık hizmetini hedefleyen “sağlık kurumlarında kalite ve akreditasyon” çalışmalarını kurumsal ve sistematik bir şekilde 2005 yılında hayata geçirmiştir. İl Performans ve Kalite Koordinatörlükleri tarafından yapılan değerlendirmelere ilaveten, farklı illerden değerlendirici ekipler oluşturulmuş ve ekipler başka bir ilin merkez hastanelerinde değerlendirmeler yapmıştır. Sağlık Bakanlığı bu uygulama ile kalite çalışmalarına yeni bir boyut kazandırmıştır. 2009 yılında fiili olarak ve resmen özel hastaneler de kalite süreçlerine dâhil edilmiştir. Bu çerçevede 2010 yılı ilk yarısında özel hastaneler, Bakanlıkça belirlenen ekipler tarafından “Merkezi Değerlendirme” kapsamında değerlendirilmiştir. “HKS Merkezi Değerlendirme” adıyla kurumsallaştırılmıştır. Uluslararası Sağlıkta Kalite Derneği (ISQua) Akreditasyon Üst Kurulu tarafından incelenen ve 9 Ocak 2014 ‘te sonuçlanan çalışma ile “Sağlıkta Akreditasyon Standartları-Hastane Seti” (SAS-Hastane) uluslararası düzeyde akredite edildi.
Sağlık hizmetlerinin yanı sıra sağlık disiplinleri de kendi eğitimlerinin akreditasyonu için bağımsız dernekler kurmaktadırlar. Tıp Eğitimi Programları Değerlendirme ve Akreditasyon Derneği tıp eğitimi programları için akreditasyon, değerlendirme ve bilgilendirme çalışmaları yapmaktadır (TEPDAD, 2014). Hemşirelik Eğitim Programları Değerlendirme ve Akreditasyon Derneği’nin hemşirelik eğitiminin kalitesinin yükseltilmesi için yaptığı çalışmaların Yüksek Öğretim Kurumunda incelenmekte olduğu bilinmektedir (HEPDAK, 2014).
“HEPDAK “derneğinin temel amacı, hemşirelikte ulusal ve uluslararası lisans ve lisansüstü eğitim programları için akreditasyon, değerlendirme ve bilgilendirme çalışmaları yaparak Türkiye’de hemşirelik eğitiminin kalitesinin yükseltilmesine, daha iyi eğitilmiş ve daha nitelikli hemşireler yetiştirilerek güvenli ve etkili bakım sunulması ve toplumun sağlığının geliştirilmesine katkıda bulunmaktır.
KAYNAKÇA:
- American Nurses Credentialing Center. ANCC magnet recognition program. Erişim Adresi: http://nursecredentialing.org/magnet/. Erişim Tarihi: 25.01.2018.
- Baldrige Model. Erişim Adresi: http://www.baldrige.com/tag/baldrige-model/. Erişim Tarihi: 18.01.2018.
- European Foundation for Quality Management, (2013a). The EFQM Excellence Model. Erişim Adresi: http://www.efqm.org/the-efqm-excellence-model. Erişim Tarihi:25.01.2018.
- Sağlık Hizmetinde Kalite Standartları Ve Modelleri. Erişim Adresi: http://dergipark.gov.tr/download/article-file/303506. Erişim Tarihi.31.01.2018.
- The Magnet Nursing Services Recognition Program. Erişim Adresi: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4452009/. Erişim Tarihi 25.01.2018.
Hazırlayan: Hem. İlknur Yurdakul
Acıbadem İnternational Hastanesi
Poliklinik Hemşiresi
Hazırlanma Tarihi: 31.01.2018