Obezite

Obezite Dünya Sağlık Örgütü tarafından ‘’Sağlığı bozacak ölçüde vücutta anormal veya aşırı yağ birikmesi’’ olarak tanımlanmaktadır.

Erkeklerde vücutta ki yağ dokusu oranı %25, kadınlarda %30’un üzerine çıkması obezite olarak tanımlanmaktadır. Günlük alınan enerjinin harcanan enerjiden fazla olması durumunda, harcanamayan enerji vücutta yağ olarak depolanmakta ve sonucunda obezite oluşmaktadır. Obezite gelişmesi durumunda bireyin yaşam kalitesini ve yaşam süresini olumsuz yönde etkilemektedir.

Obezitenin Dünyada Görülme Sıklığı

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ-WHO) verilerine göre dünyada obezite oranları 1980’e göre iki kat artmış olup yaklaşık 600 milyon insan obez kategorisindedir (WHO 2016: 2) OECD 2015 verilerine göre OECD ülkelerindeki yetişkin nüfusun %19,5’i obez olup bu rakam 2014 için %18’dir. Ayrıca Meksika, Macaristan ve Amerika Birleşik Devletleri’nde her üç kişiden en az biri, İngiltere ve Finlandiya’da her dört kişiden biri obezdir.

Obezite Tanımlanmasında Kullanılan Yöntemler

Dünya Sağlık Örgütü’nün obezite sınıflandırmasında Beden Kitle İndeksi (BMI: Body Mass İndex)  genellikle kullanılmaktadır. Beden kitle indeksi; bireyin kilosunun, boyunun karesine bölünmesi ile elde edilen veridir.

Beden kitle indeksinin yanında bireyin bel çevresi ölçümü de, obezitenin tehlikesinin düzeyini belirlemede kullanılan bir veridir. Vücutta yağ dokusunun nerde toplandığı önemlidir. Göbek çevresinden biriken yağ, basenlerde ve kalçalarda birikenden daha tehlikeli olduğu kabul edilmektedir.

Bu ölçümler dışında, metabolizma hızı ölçümü ve detaylı vücut analizleriyle de kişinin obezite sorunu hakkında daha detaylı bilgi edilebilmektedir.

Beden Kitle Endeksi;

18,5 kg /m² ise zayıf,

18,5-24.9 kg/m² arasında ise normal kilolu,

25-29,9 kg/m² arasında ise fazla kilolu,

30-34,9 kg/m²  arasında ise 1. derece obez,

35-39,9 kg/m² arasında ise 2. derece obez,

40 kg/m² üzerinde ise 3. derece morbid obez olarak değerlendirilmektedir.

Obezite Nedenleri

1. a) Şişmanlığın Patolojik Nedeni Olarak Beslenme Regülasyon Bozukluğu: Normalde bir insanda yağ ve karbonhidrat depoları optimal düzeyi aştığı zaman aşırı depolanmayı önlemek amacıyla beslenme hızı azaltılmaktadır. Ancak obez kişilerde bu durum gerçekleşmez.
2. b) Psikojenik Şişmanlık: Şişmanlığın en yaygın nedeni beslenme düzeninin günde 3 öğün olması gerektiği düşüncesidir. Ancak sağlıklı beslenme için gerekli olan, 3 öğün alınan normal aşırıya kaçmayan diyetin hafif ara öğünlerle desteklenmesidir. Ayrıca mental depresyonda da insanların büyük ölçüde kilo aldığı sık görülen bir durumdur.
3. c) Şişmanlığa Neden Olan Nörojenik Bozuklukları: Hipotalamusun ventro-medial çekirdeklerinde görülen lezyonlar aşırı yeme sonucu şişmanlığa neden olur. Bu lezyonlar aynı zamanda aşırı insülin yapımına da neden olur. İnsülin ise yağ depolanmasını sağlar. Ayrıca hipotalamusa doğru uzanan hipofiz adenomu olan kişilerin birçoğunda gelişen ilerleyici şişmanlık, insanlarda hipotalamus lezyonları sonucu şişmanlama eğilimi gelişebileceğini kesin olarak göstermektedir. Bununla birlikte şişman insanlarda hemen hemen hiçbir hipotalamik hasara rastlanmaması, hipotalamusun fonksiyonel organizasyonunun ağırlık artışıyla değişebileceğini gösterebilir.
4. d) Şişmanlıkta Genetik Faktörler: Şişmanlığın ailelere özgü bir durum olduğu kesindir. Genler beslenme derecesini çeşitli yollardan etkilerler. Bu yollar:

• Beslenme merkezinin enerji deposunun düzenlenmesindeki anormallikleri,
• Bir rahatlama mekanizması olarak iştahı açan ya da kişiyi yemeye sevk eden anormal ve kalıtsal psikolojik faktörler,
• Karbonhidrat ve yağ depolanmasıyla ilgili genetik bozukluklar olarak sıralanabilir.

 Obezite Risk Faktörleri

1. Genetik Faktörler

Çok sayıda araştırmada obezitede genetik faktörlerin belirgin bir rolü olduğu bulunmuştur. Monogenetik rat modellerine tamamen uyan juvenil başlangıçlı morbid obezitesi olan ailelerde çeşitli mutasyonlar saptanmıştır. Bunlar leptin, leptin reseptör, proopimelamokortin, prohormone konvertaz1, melanokortin-4 reseptör gen mutasyonlarıdır. Basit formdaki insan obezitelerinde genlerin önemi henüz tam belli değildir. Yapılan araştırmalarda 2, 10, 11, 20 numaralı kromozomların vücut ağırlığını dengeleyen genleri taşıdığı bilinmektedir. Bunların dışında polimorfizm saptanan bazı genler (β2 adrenopeseptör, β3 adrenoreseptör, hormon duyarlı lipaz, tümor nekrotizan faktör (TNFα)) de insulin duyarlılığını düzeltir ve adiposit apopitozisini azaltır. Böylelikle yağ birikimi artar.

1. Çevresel Faktörler

Bazı çevresel faktörlerin obeziteyi arttırdığı açıktır. Çevremiz bizi gıdaların kolayca elde edilebilen, lezzetli, enerji içeriği yüksek beslenme düzenine doğru yöneltmektedir. Fast food beslenme şekli de gittikçe artmaktadır. Obezite de yeme alışkanlıklarında enerjisi yüksek gıdaları tüketmeye eğilimli oldukları görülmektedir. Düşük fiziksel aktivite ile kaybedilen enerjinin daha az olması obez birey oluşumunu kolaylaştırır.

1. Emosyonel Faktörler

Güncel klinik tanı beden kitle indeksine göre konmaktadır. Yeme bozuklukları içinde yer almasa da yeme bozukluklarından yaygın olarak görülen psikolojik özellikleri taşır. Bunlar,  dürtüsellik, özgüveni düşük, vücudundan hoşnut olmama, mükemmelliyetçi olmaktır. Bazı çalışmalarda vücut kilosunda artış ile kişilik özellikleri arasında bir birliktelik olduğu bildirilmiştir.

 KAYNAKLAR

1. http://www.antalyasm.gov.tr/DosyaIndir.ashx?Tip=1&Id=7&U=.docx&DosyaAd=Obezite%20Nedir (Erişim Tarihi: 28.08.2018).
2. Çukur A, Arıtı Erdem İ. Obezite vergilerinin obezite ile mücadelede yeri: Türkiye için bir değerlendirme. Sayıştay Dergisi 2017; 106:121-146.
3. OECD (2017) “Obesity Update”, http://www.oecd.org/els/health-systems/Obesity-Update-2017.pdf (Erişim Tarihi: 28.08.2018).
4. WHO (2016), “Obesity and Overweight – Fact Sheet”, http://www.who.int/ mediacentre /facts heets/fs311/en/ (Erişim Tarihi: 28.08.2018).
5. Annagür B.B. Obezitede çeşitli risk faktörleri ve dürtüsellik. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar

2010; 2(4):572-582.

6. Çitil Ö. Sleeve Gastrektomi Ameliyatı Yapılmış Hastanın Yaşam Modeline Göre Değerlendirilmesi. Acıbadem Mehmet Ali Aydınlar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Tezsiz Yüksek Lisans Dönem Projesi, İstanbul, 2018 (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Bahire ULUS)
7. Altunkatynak B.Z, Özbek E. Obezite: Nedenleri ve tedavi seçenekleri. Van Tıp Dergisi 2006; 13 (4):138-142.

Hazırlayan: Özlem Çitil

Acıbadem Fulya Hastanesi

Klinik Eğitim Hemşiresi

Hazırlanma Tarihi: 28.08.2018