Dünya Sağlık Örgütü tanımına göre ”Üreme sağlığı, üreme sistemi işlevleri ve süreciyle ilgili sadece hastalık ya da sakatlık olmaması değil, tüm bunlara ilişkin fiziksel, zihinsel ve sosyal açıdan tam bir iyilik halidir. Aynı zamanda kadın ve erkeğin doyurucu ve güvenli bir cinsel yaşamları, üreme yetenekleri ve bu yeteneği kullanıp kullanmayacakları ve ne zaman, ne sıklıkta kullanacakları konusunda karar verme özgürlükleri olması demektir”.
Üreme sağlığı kavramının temel öğelerini oluşturan;
- Üreme organlarının normal işlev görmesi,
- Sağlıklı ve mutlu bir cinsel hayat,
- Cinselliği ve doğurganlığı zorlamalar olmadan yaşayabilme,
- Çocuk sahibi olup olmama ya da ne zaman ve kaç çocuk sahibi olacağına karar verebilme,
- Bu kararı istediği gibi uygulayarak planlanmış gebelikler sonucu sağlıklı çocuklara sahip olabilme,
- Cinsel yolla bulaşan enfeksiyon etkenlerinden korunabilme ve gerektiğinde tedavi olabilme, kadın ve erkeklerin yaşam boyu mutluluğu için vazgeçilmezdir.
1. Kadında İnfertilite Nedenleri
İnfertilite, herhangi bir korunma yöntemi kullanmaksızın en az bir yıllık süre içerisinde çiftin düzenli cinsel ilişkisine rağmen kadının gebe kalamaması olarak tanımlanır. İnfertilite tıbbi, psikiyatrik, psikolojik ve sosyal sorunları beraberinde getiren önemli bir sorundur. Türkiye’de çiftlerin yaklaşık %15’inde benzer bir sorun söz konusudur.(Ortalama 7 çiftten birinde benzer sorun yaşanmaktadır). Sağlıklı gebelik ve doğumu etkileyen çeşitli bireysel ve çevresel etmenler olabilir. Gebeliklerin yaklaşık %10-20’si düşük ile sonlanır. Kadında, erkekte ya da her ikisinde de çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilmektedir.
Fallop Tüplerine Ait Nedenler
Gebelik oluşabilmesi için tüplerin açık olması gerekir. İnfertilite nedenlerinin %35’ini tüplere ait bozukluklar oluşturmaktadır.
Yumurtlama Problemleri
Düzensiz veya anormal yumurtlama, kısırlığı oluşturan nedenlerin yaklaşık %5-25’ini oluşturur. Yumurtlama olmadığı saptanırsa ilaç tedavisi ile yumurtlama sağlanabilir. Ovulasyon ilaçları alan kadınların %80’inden çoğunda düzenli yumurtlama sağlanmaktadır. Tedavi edilecek başka bir sorun yoksa vakaların yarısından çoğunda, ilk 6 uygulamada gebelik elde edilebilir.
Serviks Problemleri
İnfertilite oluşumunda serviksin (rahim ağzı) durumu nadiren tek başına önemli bir neden oluşturur. Spermleri öldüren ya da hareketsiz hale getiren salgılar (antikorlar) servikal mukusta, sperm yüzeyinde, seminal sıvıda veya her üçünde birden bulunabilir.
Rahim Kaynaklı Problemler
Yumurta tüpte spermle döllendikten sonra birkaç gün içerisinde rahme yerleşir ve doğuma kadar gelişimini rahim içerisinde tamamlar. Rahim içinde doğustan perde olması, miyom/polip vb. oluşumlar, daha önceden geçirilmiş kürtaj ve ameliyatlar veya enfeksiyonlar ile bunlara bağlı yapışıklıklar embriyonun buraya yerleşmesine ve gelişmesine engel olarak kısırlığa neden olabilir. Rahim içi ve tüplerin durumunu öğrenmek için HSG yöntemi kullanılır.
Karın Zarını İlgilendiren Sorunlar
Peritondaki yapışıklıklardan ve endometriozisten kaynaklanmaktadır.
İzah edilemeyen infertile
İnfertilite nedenleri için yapılan tanısal tetkikler sonucunda herhangi bir neden tanımlanamaması günümüz rutin pratiğinde “İzah Edilemeyen İnfertilite” olarak adlandırılmıştır.
Yaş Faktörü
Tüp bebek tedavisinin başarısı pek çok faktöre özellikle de kadının yaş durumuna göre değişmektedir. . Kadında 40 yaşından sonra da gebelik olasılığı ileri derecede azalır. 40 yaş ve üzeri olgularda adet düzeni çoğunlukla normal olduğu halde gebe kalma oranı %10’un altına düşer. Yumurtaların gelişmesi ve ovulasyon meydana gelse de, oluşan yumurtanın kolayca döllenebilmesi oldukça güçtür. Gebelik oluştuğunda anne yaşının ileri olması nedeni ile bebekte kromozom anomalilerinin ve düşük riskinin arttığı da göz önüne alınmalıdır.
2. Erkekte İnfertlite Nedenleri
Erkek infertilitesi birçok sebebe bağlıdır. Sperm üretim bozuklukları, sperm kanallarındaki tıkanıklıklar, sperme karşı antikor varlığı, testis travması, hormonal bozukluklar, anatomik problemler, varikosel, geçirilmiş hastalıklar, infeksiyonlar ve bazı ilaçlar infertiliteye yol açabilir.
Fertiliteyi (Üreme Yeteneği) Etkileyen Hayat Şartları ve Alışkanlıklar:
- Sigara:Sperm sayı ve hareketliliğini düşürür ve spermin normal yapısını bozar.
- Alkol:Aşırı alkol alımı sperm sayısını düşürür ve anormal sperm üretimine yol açar.
- Testis ısısı: Erkeklerde testis ısısı vücut ısısından düşüktür. Testis ısısı artarsa sperm üretimi azalır. Yüksek ateş, sıcak ortamda çalışma, sauna ve dar pantolon giyme testis ısısını arttırabilir.
- Aşırı kilo: Testis ısısının artmasına ve sperm sayısının azalmasına yol açar.
- Aşırı egzersiz: Hormon üretimini azaltarak infertiliteye sebep olabilir.
- İlaçlar: Bazı tansiyon ve ülser ilaçları sperm sayısını düşürebilir ve cinsel arzuyu azaltabilir.
KAYNAKLAR:
- https://www.who.int/reproductivehealth/topics/infertility/en/ Erişim Tarihi:28.03.2019
- http://w3.bilkent.edu.tr/www/saglik-merkezi/genclik-danisma-birimi/ureme-sagligi/ureme-sagligi-ve-cinsel-saglik-nedir/ Erişim tarihi:28.03.2019
- Keskin, Gümüş AB. İnfertilite: Umutsuzluk Perspektifinden Bir İnceleme. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi – Journal of Psychiatric Nursing,2014; 5(1):9-16
- Gardner DK, Wissman A, Howles CM, Shoham Z. Textbook of Assisted Reproductive techniques, London Informo Healthcare. 2018
- https://www.yaaka.cc/course/reproductive-health/ Erişim Tarihi:16.04.2019
Hazırlayan:
Meral Işık, Meral Ortakçı Bulcak, Gönül Özel, Sevinç Armahan
Altunizade Acıbadem Hastanesi
Tüp bebek Hemşire Grubu
Hazırlama Tarihi: 24.03.2019