Hemşirelik, Uluslararası Hemşirelik Konseyi (ICN) tarafından bireyin, ailenin ve toplumun sağlığını bütüncül bir yaklaşımla ele alarak, korumayı ve geliştirmeyi hedefleyen, hastalık halinde iyileştirme ve rehabilite etmeyi sağlayan bir meslek olarak tanımlanmaktadır (1). Amerikan Hemşireler Derneği’ne (ANA) göre ise hemşirelik, insanlara yardım ederek sağlığına kavuşmasına katkıda bulunmaktır (2). Günümüzde hemşirelik mesleğinin sahip olduğu rol ve sorumlulukları, eğitimi, ekonomik ve sosyal yönleri toplum tarafından hala bilinmemektedir (3). Hemşirelik mesleği 1850’li yıllarda Florence Nightingale tarafından tıptan bağımsız bir meslek olarak tarif edilirken, zaman içinde tıptan ayrılamaz olarak görülmüş, fakat geçmişten günümüze üstlendiği farklı rol ve sorumluluklar ile sağlık hizmeti sunmasına rağmen, uzun yıllar kadın mesleği ve doktorların isteklerini yerine getiren yardımcı birey olarak algılanmıştır (4,5).
İmaj; bireyin, grubun ya da kurumun kendisi ile ilgili başkalarında yarattığı izlenimdir (6). Mesleki imaj ise, bir meslek grubu hakkında toplumun değerlendirmelerinin ardından akılda oluşan düşünce, inanç ve izlenim olmakla birlikte her meslek grubu için önemli bir değerdir (4,7). Toplumsal mesleki imaj da, bir mesleğin toplum tarafından değerlendirilmesi ve bu değerlerin yaygın biçimde kabul edilmesidir (8). Hemşirelik imaji, hemşirelerin öz imajları ile mesleki tutum ve davranışlarını içermektedir (9). Hemşireliğin algılanan imajı, hemşire rollerini, doktor-hemşire ilişkilerini, hemşire ile toplumun etkileşimini ve mesleğe ilişkin alınan politik kararları etkilemekte, öte yandan mesleki özellikler, gelir durumu, eğitim düzeyi, dış görünüm, medya, cinsiyet gibi faktörlerden etkilenmektedir. Olumlu hemşirelik imajı, meslek üyelerinin bakım verme performansını, hastalarla güvenli ilişki kurmasını, mesleğe bağlılığını, hemşirelerin olumlu sağlık sonuçlarına katkılarını ve mesleki konumlarını etkilerken, meslek adaylarının da meslek tercihini etkilemektedir (5,9). Profesyonel hemşirelik imajı oluşturmak, meslek üyelerinin olumlu imaj algısına sahip olması ile sağlanabilir. Böylece hemşirelerin gücü ve görünürlüğü artırılabilir (6). Profesyonel hemşire, kendine güveni olan, otonomi sahibi, sorun çözen, düşünen, bildiklerinin ve bilmediklerinin farkında olan, holistik düşünebilen meslek üyesi olarak tanımlanmıştır (10).
Tüm dünyayı etkisi altına alan Covid-19 salgını ile birlikte hemşireler medya aracılığı ile daha görünür hale gelmiş, hemşirelerin hastalara gösterdiği şefkati, kahramanlığı, özverili bakımı, cesareti ve profesyonelliği devlet yöneticileri, ünlüler ve diğer halk tarafından takdir toplamıştır (7). Literatür tarandığında hemşirelik mesleğine yönelik imajın belirlenmesinde yapılan çalışma sayısının kısıtlı olduğu belirtilmiştir Yapılan bazı çalışmalarda toplumda algılanan hemşirelik meslek imajının orta düzeyde olduğu görülmektedir. Kaptan ve Olgun’un hemşirelik öğrencilerine yönelik yaptığı çalışmada, mesleği isteyerek tercih eden ve mesleği sevenlerin imaj algısının yüksek olduğu görülmüştür (5). Karadeniz ve arkadaşları tarafından hemşirelere yönelik yapılan başka bir çalışmada, pandemi döneminde çalışmaktan memnun olan ve bu dönemde kendini özel hisseden hemşirelerin mesleki imaj algılarının daha olumlu olduğu ortaya konulmuştur (6). Topluma yönelik yapılan araştırmada ise hemşirelik imajı orta düzeyde bulunmuş; katılımcıların eğitim düzeyi, mesleki konumu ve ekonomik durumu yükseldikçe algılanan hemşirelik imajının olumsuz yönde etkilendiği görülmüştür. Aynı çalışmada daha önce hastanede refakatçi olarak kalan kişilerde olumlu bir algı olduğu tespit edilmiştir (11). Çelik ve arkadaşlarının çalışmasında da katılımcıların, hemşireler “bakımlı ve temiz kişiler” (%63,2), “saygılı ve kibar kişiler” (%47,5), “otoriter ve sert görünümlü kişiler” (%53,5) ifadelerine katıldıkları görülmüş, ailesinde hemşire bulunan bireylerin hemşirelik mesleğinin tüm niteliklerine yönelik olumlu algıya sahip oldukları sonucuna ulaşılmıştır (12).
Aynı zamanda hemşirelik eğitiminde standardizasyonun sağlanamamış olması, akademik alan dışında klinik branşlaşmanın yeterli olmaması, çalışma şartlarının ağır olması, hemşirelerin yıpranmış, gergin görünüm, mesleki risklerin fazla olması, yetersiz otonomi, düşük ücret ve olumsuz çalışma koşulları, son yıllara kadar erkek hemşire sayısının çok az olması, hemşireliğin bir kadın mesleği olarak algılanması ve toplumda hemşirelik statüsünün düşük kabul edilmesi ülkemizde hemşirelik imajını olumsuz etkileyen faktörlerin arasında, yer almaktadır (4,6). ABD’de 2001 ve 2004 yıllarında yapılan çalışmalarda 144 internet sitesi analiz edilmiştir. Analiz sonucunda, internet sitelerinin %70’i hemşireleri eğitimli ve zeki, %60’ı sorumlu, saygı değer, güvenilir ve işine bağlı bulmuştur. 2001 yılındaki verilerde hemşireler %70 oranında alanında uzman, hemşirelik bilgisi ve yeteneğine sahip kişiler olarak değerlendirilirken, 2004 yılında bu oran %62 olarak bulunmuştur. 2004 yılındaki araştırmada hemşirelerin işine bağlılığı, bakımlı olması, otoriter kişilik özellikleri azalırken; araştırma odaklı ve mesleki bilgi, davranış yönünden yeterli olmaları, güçlü, yenilikçi ve yaratıcı olmalarının ön plana çıktığı belirtilmiştir (10). Rezaei-Adaryani ve arkadaşlarının 2012 yılında yapmış oldukları çalışmada, hemşirelik imajını karışık, gelişmeye açık ve çevresel faktörlerden etkilenen yineleyici bir kavram olarak bulunmuştur (13).
Hemşirelik mesleği toplumsal ve mesleki imaj açısından hak ettiği konumda değildir. 2015 yılında Özdelikara ve arkadaşları tarafından yapılan araştırmada, hemşirelik imajının genel olarak olumsuz algılandığı bildirilmiştir (14). İran’da yapılan araştırmada ise hemşireliğin erkeğe uygun olmayan kadın mesleği olduğu algısının erkek hemşire istihdamını olumsuz yönde etkilediği görülmüştür (15). Yurtdışında yapılan diğer çalışmalara bakıldığında toplumun hemşireliğin profesyonel rollerinin yeterince farkında olmadığı, mesleğe saygı duyulmasına rağmen kendi çocukları veya öğrencileri için meslek olarak önermedikleri, karma çalışma ortamı, kadın hemşirelerin geç evlenmesi ve mesleğin sosyal hayatı olumsuz etkilediğini düşünmeleri sebebiyle saygın bir meslek olmadığı sonucuna ulaşılmıştır (16,17,18).
Hemşirelik mesleğinin toplumdaki olumlu veya olumsuz yansımaları, meslek üyelerinin bakım kalitesini, mesleğe bağlılığını, üstlendiği rol ve sorumluluklarını etkilerken, hemşirelik adaylarının ise mesleği tercih etme kararlarını etkileyerek mesleğin statüsünü belirlemektedir. Bu nedenle hemşireliğin meslek olarak tercih edilmesini ve yetkin hemşirelerin de mesleğini sürdürmesini sağlamak, toplumdaki imajını geliştirerek mesleğin değeri ve sağlığa katkısını ortaya çıkarmak gerekmektedir (4,9). Hemşirelik imajının olumlu yönde değişebilmesi için hemşirelik mesleği profesyonel bir meslek olarak kabul edilmelidir (19). 2016 yılında yapılan bir çalışmada profesyonellik ile imaj arasında anlamlı bir ilişki olduğu gösterilmiştir (20). Hemşirelikte profesyonellik, verilen bakımın sistematik, kanıt temelli, hasta haklarına saygılı ve etik ilkelere uyumlu olmasını gerektirir. Böylece hemşirelik hem toplum hem de diğer disiplinler tarafından saygı duyulan bir meslek olarak kabul edilebilir (19). Hemşirelikte olumlu bir imaja sahip olmak; hemşirelerin iş memnuniyetini artırmakta, mesleki başarılarını ve etkinliklerini ortaya koymaktadır. Hemşirelik mesleğinin geliştirilmesi için mesleği seven ve sahiplenen, mesleki bakım uygulamalarında kalifiye ve sorumluluk sahibi meslek üyelerine gereksinim olduğu belirtilmiştir (21). Bu sebeple hemşireler daha fazla çalışma yapmalıdırlar. Değişen ve gelişen bir dünyada her meslekte olduğu gibi hemşirelik mesleğinde de vizyon sahibi olmak insanların o mesleğe olan bakış açısını etkilemektedir. Biz hemşireler için vizyon pozitif düşünce, iyimserlik ve umut içermelidir. Çünkü pozitif bir bakış açısı bize tüm bu zorlukları yenebilecek enerji ve gücü verebilir.
KAYNAKLAR
- International Council of Nurses. The ICN Code of Ethics for Nurses. International Council of Nurses; 2012 .
- American Nurses Association. Nursing: Scopeand Standards of Practice, (2nd ed., pp.8-9). 2010. Silver Spring Publisher.
- Çetin P., Eşer İ., Orkun N. Hemşirelik İmajı ve 1950’li Yıllarda Bir Seri İlan. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi. 2017; 10 (4): 275-278.
- Aşçı B. Cerrahi Servislerinde Çalışan Hemşirelerin Hemşirelik İmajı ve Etkileyen Faktörler. Okan Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. İstanbul. 2017.
- Kaptan G., Olgun S. Hemşirelik Öğrencilerinin Hemşirelik İmajı Algılarının Belirlenmesi. Sağlık ve Toplum Dergisi. 2022; 32 (1): 159-166.
- Bilgiç G., Durmuş A., Gündüz C., Gürkan Ö., Karadeniz H. COVID-19 Pandemisinin Hemşirelerin Mesleki İmaj Algısına Etkisi. Balıkesir Sağlık Bilimleri Dergisi. 2022; 11(2): 255-256.
- Alan H., Duran S., Yurtsever D. COVID-19 Salgınında Hemşirelerin Mesleki İmaj Algısı: Bir Kamu Hastanesi Örneği. İstanbul Kanuni Sultan Süleyman Tıp Dergisi. 2022; 14(2): 280-286.
- Şimşek, A. K., & Alpar, Ş. E. (2019). Toplumun Hemşirelik Mesleğine Yönelik İmaj Algısı: Sistematik Derleme. SAUHSD, 2(1), 32–46.
- Sarı M. Hemşirelerin Mesleğine Yönelik İmajı ve Mesleğe Bağlılık Algısı. Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. İstanbul. 2019.
- Sezer TA, Esenay FI, Korkmaz G. Çocuk Hemşirelerinin Mesleki İmajları: Profesyonel mi, Geleneksel mi? Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi. 2017; 19 (3): 45-54.
- Baykal Ü., Mat S. Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerinden Yararlananların Hemşirelik İmajına İlişkin Algıları ve Etkileyen Faktörler. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi. 2021; 24(3): 357-364.
- Çelik A., Çetin S., Kocabeyoğlu T., Pasinlioğlu T. Hemşirelerin Mesleğinin Toplumdaki İmajının Belirlenmesi. Florence Nigtingale Hemşirelik Dergisi. 2013; 21(3): 147-153.
- Sönmez Gezgin, M. Yenidoğan Yoğun Bakım Ünitesinde Bakım Alan Annelerin Memnuniyetleri ve Hemşirelik İmaj Algıları, Karadeniz Teknik Üniversitesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. Trabzon. 2022.
- Özdelikara, A., Mumcu-Boğa, N., Çayan, N. (2015). Hemşirelik öğrencilerine ve sağlık alan dışındaki öğrencilere göre hemşirelik imajı. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 5(2), 1-5.
- Azad A. Fooladi M., Monadi M., Negarandeh R., Valizadeh L., Zamanzade V. The image of nursing, as perceived by Iranian male nurses. Nursing and Health Science Journal. 2014; 16(3): 307-13.
- Koo M, Lin SC. Theimage of nursing: A glimpse of the Internet. Jpn J NursSci. 2016;13 (4): 496-501.
- Morris-Thompson T., Shepherd J., Plata R., Marks-Maran D. Diversity, fulfilment and privilege: the image of nursing. J Nurs Manag. 2011;19(5):683-92.
- Elmorshedy H., Al Amrani A., Hassan M., Fayed A., Albrecht S. Contemp or arypublicim age of the nursing profession in Saudi Arabia. BMC Nurs. 2020; 9,19-47
- Taşkıran, N., Çevik Akyıl, R., Kahraman, A., Erdem, N., Çıtlık Sarıtaş, S,Ç., Hemşirelik Öğrencilerinde Mesleki İmaj Algısının Profesyonel Tutuma Etkisi, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2020;1(1), 14-28.
- Kim, I.K., Kim, J.H. The Relation ship between nurse ımage and nursing professionalism according to nursing students’ gender. Advanced Science and Technology Letters. 2016;32: 30-36.
- Özkan, Z, K., Ünver, S., Avcıbaşı, İ. M., Semerci, R., Fındık, Ü.Y. Bir grup hemşirelik öğrencisinin mesleğe yönelik imaj algısı. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi. 2017; 19(1): 38-47.
Hazırlayan: Merve Cömert Erdoğan
Acıbadem Bodrum Tıp Merkezi
Klinik Eğitim Hemşiresi
Hazırlayan: İzel Altınbilek
Acıbadem Bodrum Hastanesi
Diyabet Eğitim Hemşiresi