KAN NEDİR?
İnsan vücudunda birçok görevi bulunan kan, dolaşım sistemi içerisinde dolaşan; akyuvar, alyuvar ve kan pulcuklarından oluşan kırmızı bir sıvıdır. Kan kelimesi Latince kökenli hema kelimesinden gelmektedir ve kanı inceleyen bilime bu sebeple Hematoloji denmektedir (4).
KAN TRANSFÜZYONUNUN TARİHÇESİ
Kan çok eski tarihten beri kullanılan bir üründür. En eski uygarlıklardan beri kanın insana güç verdiğini ve onu hayatta tutan tek güç olarak görülmüştür. Kan banyosu Eski Mısırlılarda güçlerini yenilemek için kullanırken, Romalılar ise gladyatörlerin öldükten sonra kanını içebilmek amacıyla birbirleriyle yarış halindeydiler (10).
Bilinen ilk kan transfüzyonunun 1492 yılında Papa VIII. Innocent’e yapıldığı bilinmektedir. Üç genç insanın kanının Papa’ya verildiği, fakat hem Papa’nın hem de kan veren üç genç insan hayatını kaybetmiştir (4).
İlk kan nakli ise 1665 yılında bir hayvandan diğer bir hayvana İngiliz Fizyolog Richard Lower tarafından gerçekleştirilmiştir. İngiliz kadın doğum uzmanı James Blundell ise 19. Yy.’ın başlarında insandan insana kan naklini yapan kişi olmuştur. Günümüzde hala tıp ve teknoloji alanında çok büyük gelişmeler olmasına rağmen kanın yerine ikame edilebilecek herhangi bir madde bulunamamıştır (6)
KAN İHTİYACI?
Kan ihtiyacı birçok ameliyat ve tedavilerde kullanılır. Örneğin; trafik kazalarında 5-10 litre, karaciğer naklinde 20-100 ünite, kalça ameliyatlarında 4-6 ünite, mide kanamalarında 3-20 ünite, omurga ameliyatlarında 6-10 ünite, böbrek naklinde 5-10 ünite, yenidoğan kan uyuşmazlığında 1-2 ünite, By-pass ameliyatlarında 4-8 ünite ve bazı hastalıklarda ise 200-250 ünite ortalama kana ihtiyaç vardır. Ayrıca kanser hastaları için her ay 1-3 ünite, kan hastalıkları olanlarda (talasemi, lösemi vb) her ay 1-5 ünite, diyaliz hastalarında her ay 1-3 ünite ortalama kana ihtiyaç vardır (3).
KÖK HÜCRE?
Tanımsal olarak; henüz farklılaşmamış olan, uzun süre bölünebilen, kendini yenileyebilme özelliği olan, çeşitli hücre ve dokulara farklılaşıp özelleşmiş hücrelere kaynaklık eden, hasarlı bölgeleri tamir edebilme özelliği olan hücrelere kök hücre denir (7).
KÖK HÜCRE TEDAVİSİ UYGULANAN HASTALIKLAR?
Kök hücreler, çoğunlukla kanser,hasarlı hücreleri değiştirmek veya organları yenilemek için palyatif veya semptomatik rahatlamaya dayalı olarak çok sayıda hastalığı iyileştirmek, Talasemi majör, orak hücre anemisi, multiple myelom, akut lösemiler, crohn hastalığı, akut/kronik böbrek yetmezliği, tip 2 diyabet gibi çeşitli hastalıkların tedavisi, dermatolojide, otoimmün hastalıklardan olan alopesi areatanın neden olduğu saç dökülmesinin tedavisinde, ortopedide, doku mühendisliğinde, veteriner hekimlikte araştırma veya tedavi amaçlı kullanılmaktadır (2,8). Ayrıca Miyokard hasarının restorasyonu, karaciğer rejenerasyonu, kornea ve trake rekonstrüksiyonu, alzheimer hastalığı ve omurilik yaralanmasının tedavisi ile ilgili kök hücre araştırmaları bulunmaktadır (2).
Kök hücre nakil çeşitleri; kök hücre kaynağına göre (kemik iliği kök hücre nakli, periferik kan kök hücre nakli ve kordon kanı kök hücre nakli) veya donör tipine göre (otolog kök hücre nakli ve allojenik kök hücre nakli) veya hazırlama rejimine göre (miyeloablatif kök hücre nakli ve miyeloablatif olmayan kök hücre nakli) sınıflandırılabilir (1).
KÖK HÜCRENİN TARİHÇESİ
İlk defa KİT, 1939 yılında aplastik anemisi olan hastaya yapılmış ve başarısız olmuştur. 1957 yılından sonra kullanılmaya başlanmış olmasına rağmen 1970’li yıllara kadar kullanımı çok azdır. Sonraki yıllarda KİT ile tedavi edilebilecek hastalıkların artması ve yaşam oranının artması ile KİT uygulaması daha yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır (9).
NEDEN KAN VE KÖK HÜCRE BAĞIŞI YAPILMALI?
Ülkemizde kan ve kök hücre bağışı yeteri kadar yapılamaması en büyük sağlık sorunlarından birisidir. Toplumun çoğu kan bağışının önemini bilmesine rağmen kan bağışında bulunmuyor. Çünkü büyük bir kısmının kan bağışı hakkında yanlış bilgi sahibi olması, inançları, örf ve adetleri, sağlık açısından zarar olduğunu, kanın hastaya ulaşamayacağı düşünülmesi, korkuların olması, vücut bütünlüğünün bozulacağını ya da sağlık sebeplerinden ötürü bağış yapmamaktadır (5).
Kan ve kök hücre bağışı doğru bir şekilde yapıldığında ihtiyaç sahiplerinin hayatını kurtarmaktadır. Toplumumuzda kan ve kök hücre bağışını umutla bekleyen birçok insan bulunmaktadır. Uygun bağışçı bulunması hem hasta hem de hasta yakınlarına verebilecek en güzel müjdeli haberlerden bir tanesidir. Dolayısıyla toplum bağış konunda daha çok bilinçlendirilmeli, manevi yönü detaylı bir şekilde anlatılmalıdır. Bağışçı olmak sosyal sorumluluk gibi değerlendirilip, bir gün kendi ya da yakınına ihtiyaç olabilecek düşüncesi içinde olmalıdır. Bu sebepten dolayı bağış yapmak, hayat kurtarmak demektir. Sonuçta; bağış yapmak birine verebilecek en güzel hediyelerden biri olabilir. Unutmayalım ki bağış bekleyen bizler de olabiliriz.
KAYNAKLAR
- Avcı M, Kocahan ME, Etiz P. Hematopoietik Kök Hücre Nakil Süreci. aktd. September 2022;31(3):196-203.
- Avcı M. Kök Hücre; Tanımı ve Genel Özellikleri, Kullanım Alanları, Tarihi, Yüzey Belirteçleri. aktd. June 2022;31(2):87-93.
- Çoksak, H. (2017). “Kan Bağışı”.
http://www.antalyasm.gov.tr/DosyaIndir.ashx?Tip=1&Id=68&U=.pdf&DosyaAd=KIZILAY%20HAFTASI%20SUNUM Erişim Tarihi: 02.07.2024.
- Göray M., Peker S., (2022). Kan ve kan ürünleri hizmetleri yönetimi. Disiplinlerarası Yen Araş Der, 2(1), 15-28,
- Güven D.Y, Çakıcı Y., Ünal B. , Acartürk İ., Aksoy S.(2020). Kan Bağışında Bulunan Bireylerin Kök Hücre Bağışı Hakkındaki Bilgi Düzeylerinin İncelenmesi – THDD, 1 (1), 19-26 Araştırma
- Habelemitoğlu, Ş., Özkan, Y. & Yıldırım, F. (2010). “Bir Fedakâkarlık Örneği Olarak Kan Bağışı”, Aile ve Toplum, Yıl: 11, 5(20) Ocak-Şubat-Mart: 67-77.
- Oyar P. Dental Kök Hücre Kaynakları ve Kemik Doku Rejenerasyonunda Kullanılma Potansiyelleri. Atatürk Üniversitesi Diş Hekim Fakültesi Derg. 2016;26:96-101.
- Tekeli̇ S, Naghavi̇ EA, Gökçe B, et al. Kök hücreler; mezenkimal kök hücreler ve güncel klinik uygulamaları. İstanbul Bilim Üniversitesi Florence Nightingale Transplant Derg. 2016;1:72-83.
- Uzşen, H., & Başbakkal, Z. (2021). Kemik İliği Transplantasyon Ünitesinde Tedavi Gören Çocuk Hastalarda Psikososyal Hemşirelik Yaklaşımı. Samsun Sağlık Bilimleri Dergisi, 6(1), 1-10.
- Yıldız, Ç., Gürol, E., Kanık, A., Tiftik, N., Solaz, N., Aslan, G., Tezcan, S., Serin, M., Erden, S., Helvacı, İ. & Otağ, F. (2006). “Neden Kan Bağışlamıyoruz. Mersin İli’nde Yaşayanlarda Kan Bağışına Genel Bakış: Anket Çalışması” İnfeksiyon Dergisi, 20 (1), 41-55-Alanya Akademik Bakış Dergisi-Yıl: 2020, C:4, S:2, ss. 369-380
- https://www.kanver.org/sayfa/kurumsal/tarihcemiz/33 Erişim Tarihi:20.09.2024
Hem. Özlem Korkmaz
Acıbadem Üniversitesi Atakent Hastanesi
Klinik Eğitim Hemşiresi