2 Nisan Programında Bursa Kanserle Savaş Derneği Ziyareti
Bursa Acıbadem Hastanesi Tiyatro Ekibi
Genel Müzik Dinletisi
3 Nisan Stajyerlerden Müzik Dinletisi
4 Nisan Heykel Gaziorhan Parkında Stand Ve Bilgilendirme
4 Nisan Hastane Hekim Bilgilendirmeleri
Müzik Dinletisi
23.Ukk Poster Çalışması
Kemoterapi alan hastaların tamamlayıcı ve alternatif tıp yaklaşımlarını
Kullanma durumunun değerlendirilmesi
Nizamettin Anık1, Yasemin Oyum1, Aysel Kaya1, Ayşin Kayış2, Hicran Yıldız5, Ayfer Karakoyun3, Şükran Özdemir1, Bülent Orhan4,
1.Acıbadem Bursa Hastanesi Onkoloji Yönetici Hemşiresi
2.Acıbadem Üniversitesi Atakent Hastanesi Onkoloji Yönetici Hemşiresi
3.Acıbadem Bursa Hastanesi Hemşirelik H.M.
4.Acıbadem Bursa Hastanesi Medikal Onkolog
5.Uludağ Üniversitesi Sağlık Yüksek Okulu Öğretim Üyesi
GİRİŞ
Modern ve bilimsel tedaviler dışındaki tedavilerin birçoğu genel olarak tamamlayıcı ve alternatif tıp TAT olarak ifade edilmektedir. Konvensiyonel tıbba alternatif veya tamamlayıcı tedaviler tüm zamanlarda var olmasına rağmen 1990’ lı yıllarda kullanımı artmıştır (1). Tamamlayıcı ve alternatif tedavi (TAT) uygulamalarının kökeni Eski Çin ve Ayurvedik tıbbına dayanmaktadır (2).
Tamamlayıcı tedavi, bilimsel tıbba destek amaçlı yapılan tedavilerdir. Yaşam kalitesini geliştirmek, semptomları ve ilaçların yan etkilerini azaltmak, fiziksel ve psiklolojik destek sağlamak amacıyla uygulanır. Alternatif tedavi ise bilimsel tıbbi uygulamalar yerine yapılan ve etkisi bilimsel olarak kanıtlanmamış tedavilerdir (3).
TAT kullanımı Amerika’ da % 42.1, Avusturalya’ da % 48.2, Fransa’ da % 49.3, Kanada’ da % 70, Çin’ de % 70 ve Afrika ülkelerinde % 80 oranındadır. TAT ile ilgili yapılan çalışmalarda, genellikle ortalama bir yıllık yaygınlık % 41.1 ve ortalama yaşam boyu yaygınlık % 51.8 olarak bildirilmektedir (4). Çalışmalarda TAT kullanım sıklığı % 22.1 ve % 84.1 arasında dağılım göstermektedir (3).
Hastalar standart tedavilerine destek olmak, bağışıklık sistemlerini güçlendirmek, hastalığa bağlı semptomları azaltmak, hastalık nükslerini önlemek ve tedavi etmek için TAT tercih etmektedirler. Bu amaçla sıklıkla kullanılan çeşitli bitkisel karışımlar, vitaminler, biyoenerji, akupunktur, aromaterapi ve meditasyon gibi yöntemlerdir (5).
Kanser hastalarının TAT kullanımına iten en güçlü motivasyon; denenmemiş hiç bir seçenek bırakmamak ve konvensiyonel tedavilerle tatmin olmamaktır (6).
AMAÇ: Bu çalışma, kemoterapi alan hastaların tamamlayıcı ve alternatif tıp yaklaşımlarını kullanma durumunun değerlendirilmesi amacıyla yapılmıştır.
GEREÇ VE YÖNTEM: Tanımlayıcı nitelikteki araştırmanın evrenini 01 Mart 2017 – 30 Mayıs 2017 tarihlerinde Bursa Özel Acıbadem Hastanesi ve İstanbul Özel Acıbadem Üniversitesi Atakent Hastanesi onkoloji kliniklerinde ayaktan kemoterapi alan hastalar oluşturmaktadır. Örneklemini ise bu hastalar arasından çalışmaya katılmayı kabul eden 126 hasta oluşturmuştur. Veriler, araştırmacılar tarafından hazırlanan ve sosyodemografik özellikleri içeren anket formu ile Can ve ark. tarafından 2009 yılında güvenirlik geçerliliği yapılan Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp Yaklaşımları Ölçeği (TATYÖ) aracılığı ile toplanmıştır. Veriler SPSS 22.0 programında, yüzdelikler, ortalamalar, Mann Whitney U testi, Kruskal Wallis testi ve Spearman korelasyon testi kullanılarak değerlendirilmiştir.
BULGULAR
Olguların %65.1’i 51-64 yaş aralığındadır. Olguların %56.3’ü kadın, %40.5’i ilköğretim mezunu, %80.2’si evlidir. %93.1’i çocuk sahibidir ve ortalama çocuk sayısı 2,22±1,26’dır. Olguların %39.7’si emekli ve %30.2’sinin ortalama aylık geliri 1000-1500 TL’dir. %88.1’inin sosyal güvencesi SGK’dır ve %38.9’u eşi ve çocukları ile birlikte yaşamaktadır. %28.6’sının üreme sistemi kanseri tanısı almış ve %53.2’si 0-6 aydır kemoterapi kullanmaktadır. %12.7’si alternatif tedavi kullandığını ifade etmiştir. Alternatif tedavi kullananların %43.8’i hastalığını tedavi etmek amacıyla, %37.5’i tanıdıklarının tavsiyesiyle, %56.3’i 1-3ay süredir alternatif tedavi kullandığını belirtmiştir. Olguların %25’i ayda ortalama 100-200 TL’yi,%25’i 200-500 TL’yi ve %25’i 500-750 TL’yi alternatif tedavi için harcadığını ifade etmiştir. %50’i kullandığı alternatif tedaviyi başkasına önerebileceğini belirtmiştir. Hastaların bilişsel-davranışsal terapiler ve manipılatif yaklaşımlar grubundan en fazla uyguladığı yaklaşımlar sırasıyla; dua etme (%81), gülme (%75.4) ve namaz kılmadır (%54). Hastaların bitkisel yaklaşımlar grubundan en fazla uyguladığı yaklaşımlar sırasıyla; ıhlamur çayı (%42.9), zerdeçal(%38.9) ve zencefildir (%34.1). Hastaların besinsel yaklaşımlar grubundan en fazla uyguladığı yaklaşımlar sırasıyla; ekmek ve hamur işleri (%43.7), kırmızı et (%34.9), hamur ve sütlü tatlı çeşitleri (%34.9) ve yoğurttur (%34.9). Hastaların TATYÖ bilişsel-davranışsal terapiler ve manipılatif yaklaşımlar alt boyut puanı ortalaması 8.85±5.597, bitkisel yaklaşımlar 6.95±7.93, bitkisel yaklaşım kullanma durumunda değişim 7.14±11.31 ve besinsel yaklaşım 8.34±8.85’tir. Hastaların cinsiyeti, bilişsel-davranışsal terapiler ve manüplatif yaklaşımları ve bitkisel yaklaşımları kulanım ile bitkisel yaklaşım kullanma durumunda değişim durumunu etkilemektedir( p<0.05) (Tablo 1). Besinsel yaklaşımları kullanma puanı alternatif tedavi kullananlarda daha yüksektir.
| Değişken adı | Bilişsel-davranışsal terapiler ve manipılatif yaklaşımlar | Bitkisel yaklaşımlar | |
| Kanser Türü | GIS kanserleri
Hematolojik kanserler Üriner sistem kanserleri Üreme sistemi kanserleri Solunum sistemi kanserleri Primeri bilinmeyen |
7,06±4,78
10,28±3,77
10,15±7,06
10,72±5,42
7,12±5,22
8,33±5,40 |
6,96±11,51
5,85±3,62
8,10±7,29
8,88±7,14
4,58±4,30
3,88±5,71 |
| Anlamlılık | KW=12,055
*p=0,034 |
KW=9,134
p=0,104 |
|
| Kemoterapi alma süresi | 0-6 ay
6 ay-1 yıl 1-2 yıl 2 yıl ve üzerinde |
8,49±5,75
9,34±6,86 8,87±4,60 9,52±3,57 |
6,82±9,05
7,23±6,67 7,18±5,62 6,82±7,40 |
| Anlamlılık | KW=0,923
p=0,820 |
KW=1,043
p=0,791 |
|
| Alternatif tedavi kullanımı | evet
hayır |
9,85±5,81
8,05±5,31 |
8,08±7,27
6,04±8,37 |
| Anlamlılık | U=1655,00
Z=-1,501 p=0,133 |
U=1576,50
Z=-1,896 p=0,058 |
|
TARTIŞMA
Kanser hastaları arasından TAT uygulamalarına başvurma sıklığı son 25 yılda artış göstermiştir (6). Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’ nün araştırmalarına göre, dünya popülasyonunun dörtte üçü TAT yöntemlerini kullanmaktadır (7). Çalışmamızda ”Kanser hastalarına kemoterapiden önce TAT uygulamalarına başvurdunuz mu ?” sorusuna 126 olgudan % 12.7’ si evet olarak cevap vermiştir. Kemoterapi esnasında TAT kullanımına başvurma sıklığının arttığı gözlenmiştir.
TAT kullanımı tüm dünyada giderek artmaktadır. Yapılan çalışmalar özellikle kronik hastalığı olan hastaların, tanı konulduktan önce ve sonra diğer tedavi yöntemleriyle birlikte veya tek başına TAT yöntemlerine başvurduğunu göstermektedir (8).
Taşcılar ve arkadaşlarının (2006) yaptığı çalışmada ise TAT kullanım sıklığı Avusturalya’ da % 17.1 , Japonya’ da % 45, Amerika’ da ise %25-84 arasında olduğu belirtilmektedir (9).
Çalışmalarda TAT kullanan hasta ve yakınlarının çoğunluğunun doktor ve hemşireye bilgi vermediği belirtilmiştir (9). Bizim çalışmamızda da bu yöntemlere büyük oranda tanıdıkların tavsiyesi ile başvurulduğu görülmektedir.
Batı ülkelerinde multivitaminler, meditasyon, homeopati, hipnoterapi, gevşeme ezersizleri, aroma terapi en sık kullanılan TAT yönetmeleri iken, doğu ülkelerinde ise en sık bitkisel karışımların kullanıldığı gözlenmektedir (4). Bizim yaptığımız çalışmada da benzer sonuç çıkmıştır.
Türkiye’ de en çok kullanılan bitkisel ürünler; ısırgan otu, ıhlamur, sarımsak ve maydanozdur. Bitkisel ürünler tercih edilme nedenleri; kullanımlarının çok eskiye dayanması, görsel ve yazılı medyanın etkisi, kolay ulaşılabilir olması ve doğal yollardan elde edilmesinden kaynaklanmaktadır (2).
Yüzyıllardır geleneksel olarak bitkisel ürünler kullanılmasına rağmen az sayıda bitki türü için çalışma yapılmıştır. Bu alanda yapılan çalışmaların daha çok zencefil üzerinde yoğunlaştığı ve bulantı kusma yönetiminde zencefil kullanıldığı görülmektedir (10). Yaptığımız çalışmada ıhlamur çayı kullanımı birinci sırayı alırken, zerdaçal 2. Sırada, zencefil ise 3. sırada yer almıştır.
Literatürde Kav ve arkadaşları hastaların tat yöntemlerini, hastalığa karşı herşeyi yapmak için, kanser tedavisi için ve faydasına inandıkları için kullandıklarını belirtmiştir
(2).Bir başka literatür incelendiğinde kanserli hastaların başvurdukları bitkisel tedavilerin daha çok kanseri geriletme tekrarını önleme amaçlı kullanıldığı görülmektedir (10). Bizim çalışmamızda ise 126 olgunun % 43.8’ i hastalığı tedavi etmek nedeni ile TAT kullanımına başvurduklarını iletmiştir.
SONUÇ
Bursa Acıbadem Hastanesi ve Acıbadem Atakent Hastanesinde , hastalara hemşireler ve vaka yönetici hemşireler tarafından kemoterapi yan etkileri ve semptomlar hakkında detaylı eğitim verilmektedir.. Bu eğitimlerde, kullanılacak her türlü ilaç, karışım, destekleyici ürünler ve kullanımı ile ilgili hemşiresinin, doktorunun bilgilendirilmesi gerektiği anlatılmaktadır. Verilen eğitimlere rağmen hastalarla bire bir görüşmelerde TAT kullanmıyorum diyen hastaların birçoğunda ilerleyen süreçte TAT kullandığı görülmüş ancak fayda ve zararlarının bilinmeden kullanıldığı belirlenmiştir.
Türkiye’ de kanserli hastalarda TAT kullanım prevelansının yüksek olduğu ve TAT yöntemlerinden sıklıkla bitki karışımlarının kullanıldığı söylenebilir. Sağlık personellerinin TAT kullanım ve yöntemleri konusunda bilgili olması ve rutin olarak hastalara TAT kullanımı sormalı değerlendirmeli ve uygun danışmanlığı sağlamalıdır.
Bitkisel TAT’ lar birçok kanser hastası tarafından yaygın şekilde kullanılmaktadır. Mevcut durum kemoterapik ajanların etkilerini değiştirebileceğinden her hastada dikkatlice kullanılmalıdır.
Hem hastaların hem de hemşirelerin TAT’ ın olumlu ve olumsuz etkilerini bilmeleri son derece önemlidir. Hemşire bakım verdiği hasta ile güvenli ve etkili bir iletişim içinde olmalı, bireylerin isteklerini ve düşüncelerini açıkça ifade edebilmesine olanak sağlamalıdır.
Bununla bağlantılı olarak; Hemşirelerin tamamlayıcı terapilerin kullanımına ilişkin hemşirelik uygulamalarını geliştirmeleri, etkin stratejiler belirlemeleri, tamamlayıcı yöntemlerden kanıta dayalı olanlar dan tercih edilmesi konusunda hastalara rehberlik yapmaları ve sağlıklı / hasta bireyleri tamamlayıcı terapileri etkin ve doğru şekilde kullanmaları konusunda yönlendirmeleri beklenmektedir.
KAYNAKLAR
1- Öztürk R., Güleç Şatır, D., Sevil, Ü. (2016). Jinekolojik Kanserli Hastaların Tamamlayıcı ve Alternatif Tedavi kullanım Durumları ve Tutumlarının İncelenmesi. Gaziantep Medikal Journal, 22(3), 141-147. Doi:10.5152/EurJMedSci.2016.006.
2-Çakmak, S., Nural, N. (2017). Kronik Hastalıklarda Tamamlayıcı ve Altenatif Tedavi Uygulamaları. Türkiye Klinikleri J İntern Med Nurse-Special Topics, 3(2), 57-64.
3- Kutlutürkan, S., Karaaş, T. (2014). Kemoterapiye Bağlı Kusmada Tamamlayıcı Tıp. Bozok Tıp Dergisi, 4 (3), 63-65.
4-Kurt, H., Keşkek Ş.Ö., Çil, T., Canaaroğlu A. (2013). Meme Kanserli Hastalarda Tamamlayıcı/Alternatif Tedavi Kullanımı. Türk Onkoloji Dergisi 28(1), 10-15.doi:10.5505/tjoncol.2013.827.
5- Erbaycu, A.E., Gülpek, M., Tuksavul, F., Uslu, Ö., Güçlü S.Z. (2009).Akciğer Kanserinde Çeşitli Bitkisel ve Diğer Karışımların Kullanımına Sosyo-Demografik ve Tümöre Bağlı Faktörlerin Etkisi ( Akciğer Kanserinde Tamamlayıcı Tedavi Kullanımı). Tur Toraks Dergisi, 11, 117-120.
6- Uğurluer,G., Karahan,A., Edirne,T., Şahin,H.A. (2007).Ayaktan Kemoterapi Ünitesinde Tedavi Alan Hastaların Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp Uygulamalarına Başvurma Sıklığı ve Nedenleri.Van Tıp Dergisi, 14(3), 68-73.
7-Sağkal, T., Demirel, S. Odabaş, H., Altunok, E. (2013). Kırsal Kesimde Yaşayan Yaşlı Bireylerin amamlayıcı ve Alternaif Tedavi Yöntemlerini kullanma durumları.F.Ü.Sağ. Bil. Tıp Dergisi, 27(1), 19-26.
8- Yeşil, H., Kıran, B., Alkan, H., Ateş B., Kayalı, B., Büyükçam, S., Güler, S., Ünlü, İ., Sert, Z.N., Uysal M. (2018). Afyon Kocatepe Üniversitesi’ nde Meme kanseri Tanısı ile Takip edilmekte olan Hastalarda Tamamlayıcı ve Alternatif Tedavi Kullanımı. Kocatepe Tıp Dergisi, 19(4), 42-47.
9-Kav, S., Hanoğlu, Z. Algıer, L. (2008). Türkiye’de Kanserli Hastalarda Tamamlayıcı ve Alternatif Tedavi Yöntemlerin Kullanımı: Litaratür Taraması. Uluslararası Hemotoloji Onkoloji Dergisi, 18(1), 32-38.
10- Arslan, M., Özdemir, L. (2015). KemoterapiyeBağlı Gelişen Bulantı- Kusmanın Yönetiminde Kullanılan Tamamlayıcı Tedavi Yöntemleri. Türk Onkoloji Dergisi, 30(2), 82-89. Doi: 10.5505/tjoncol.2015.1204.
