Amerika Birleşik Devletleri’nde İlaç Uygulama Hataları ve Önlenmesi Ulusal Koordinasyon Konseyi’ ne göre ilaç uygulama hatası şu şekil de tanımlanmıştır: “…ilaç, sağlık çalışanının, hastanın ya da tüketicinin kontrolü altın da iken hastanın zarar görmesine ya da uygunsuz ilaç kullanımına neden olan ya da yol açan tüm önlenebilir olaylardır. Bu olaylar, sağlık çalışanının uygulamasına, sağlık bakım ürününe, uygulamaya ya da reçeteleme, istemin iletimi, ürünün etiketlenmesi, paketlenmesi, adlandırılması, bileşim haline getirilmesi, dağıtım, uygulama, eğitim, izlem ve kullanım sistemlerinin herhangi birine bağlı olabilir.
“Yüksek dozda piridostigmin bromür alan hasta acil servise getiriliyor. Parasempatomimetik doz aşımlarında antidot olarak doktor tarafından 2mg atropin sülfat istemi yapılıyor. İlaç uygulamasından bir dakika sonra hastada taşikardi gelişiyor. Atropin ambalajının adrenalinle karıştırılması sonucu hasta kaybediliyor.”
İlaç uygulama hatası, tıbbi hataların en yaygın tipidir. ABD ’de her yıl ilaç uygulama hatalarının yaklaşık 7.000 hastanın ölümüne yol açtığı ve ilaç uygulama hatalarının sakatlığa, hastanede yatış süresini arttırmasına, sağlık harcamalarında artışa sebep olması nedeniyle her yıl yaklaşık 2 milyar dolar gider ile sonuçlandığı tahmin edilmektedir. İngiltere Tıbbi Savunma Birliği (Medical Defence Union) tarafından 1995–2001 yılları arasında ilaçların istem edilmesi ve uygulanması ile doğrudan ilgili hatalar hakkında toplam 216 dava açılmıştır. Çırpı ve ark.’nın hemşirelerin uygulamalarda karşılaştıkları mesleki hatalar arasında %47 oranıyla ilaç uygulama hatalarını birinci sırada bulmuşlardır.
İlaç uygulama hataları:
- Yanlış ilaç verilmesi (örn; hastaya siprofloksasin yerine siprolam verilmesi),
- İlacın yanlış dozda verilmesi (örn; morfinin sulandırılmadan verilmesi sonucu yüksek dozda uygulanması),
- İlacın yanlış yolla verilmesi (örn; intramuskuler verilmesi gereken benzatin penisilinin intravenöz verilmesi),
- İlacın yanlış zamanda verilmesi (örn; yemek ten sonra verilmesi gereken aspirinin birey aç iken verilmesi),
- İlacın yanlış hızla verilmesi (örn; intravenöz metoprololün yavaş infüzyonla verilmesi gerekirken bolus verilmesi),
- İlacın yanlış hastaya verilmesi (örn; yoğun bakımda kan basıncını yükseltici adrenalinin hipotansif hasta yerine hipertansif hasta ya verilmesi),
- İlacın hiç verilmemesi (örn; unutulması),
- Uygulanan ilacın kayıt edilmemesi,
- Uygulanan ilacın etkisinin gözlenmemesi
İlaç hatalarının kök nedenlerine bakıldığında; oryantasyon ve eğitim eksikliği, iletişim sorunları, hasta değerlendirme sürecindeki eksiklikler, beceri ve yeterlilik sorunları dikkat çekmektedir. S. Kuğuoğlu ve arkadaşlarının yayınladığı İlaç Uygulamalarında Hemşirenin Mesleki ve Yasal Sorumluluğu başlıklı yazısında tıpta hatalı uygulamaların sebeplerini; bilgisizlik ve deneyimsizlik, ihmal, iletişim ve dokümantasyon eksikliği, fiziki yorgunluk, motivasyon eksikliği, tıbbi cihazlara bağlı faktörler ve eğitim ile ilgili faktörler olduğunu belirtmiştir. Barker ve arkadaşlarının ABD’de 36 hastanede yaptıkları çalışmada, ilaç hatalarının %43’ünün yanlış zamanda, %30’unun unutma ya da atlama, %17’sinin yanlış doz ve %4’ünün yasak ya da kullanılmaması gereken ilaç kullanma kaynaklı olduğunu tespit edilmiştir. Grasso ve arkadaşları ise ilaç hatalarının % 66’sının uygulama hataları, % 23’ünün kayıt hataları, % 11’inin reçete etme hataları ve % 1’inden azının ilaç hazırlama hatalarından oluştuğunu belirlemişlerdir. Söz konusu hataların % 19’u düşük risk, % 23’ü orta düzey risk ve % 58’i yüksek risk içermektedir.
Sağlık çalışanlarının büyük çoğunluğu, kendileri ile ilgili yasa, tüzük ve yönetmelikleri bilmemektedir. TCK (Türk Ceza Kanunu)’nın 44. maddesine göre kanunu bilmemek mazeret değildir. Yasalar hemşirenin tedaviyi istem edildiği gibi uygulamasını ve uyguladığı herhangi bir ilaçla ilgili temel bilgilere sahip olması gerektiğini belirtir.
Ülkemizde tıbbi hata davaları özel hukuk ve ceza hukukuna uygun olarak yargılanmaktadır. Sağlık çalışanlarının ceza sorumluluğunun belirlenmesinde genellikle TCK’nın 455. ve 459. maddeleri kullanılır.
İlaç uygulama hastalarını önlemek için yapılması gerekenler;
- Yazılı prosedürler oluşturulmalı,
- Yapılan hatalar kaydedilmeli,
- İstemleri yazılıya da elektronik ortamda alınmalı,
- Hastayı ilaç ve uygulaması konusunda eğitmeli,
- İlaç dozu hesaplama becerilerini geliştirmeli,
- İlaç uygulama hataları ile ilgili makaleleri yakından takip etmeli,
- Diğer sağlık çalışanlarıyla ve hastalarla etkin iletişim kurmalı,
- İstemin doğru okunduğundan emin olmalı,
- Hastanın hangi ilaçlara allerji si olduğu, mevcut ve eşlik eden hastalıklarının hangi ilaçları kullanmaya sakınca oluşturduğunu bilmeli,
- İlaç uygulamalarında 8 ilkeye dikkat edilmeli,
- 8 ilkeye aykırılık istemden kaynaklanıyorsa hekimi uyarmalı,
- Uygulamaya yoğunlaşmayı engelleyen etmenlerden uzak durmalı,
- Hasta bireye ilaç uygulamayı etkileyecek fiziksel ve laboratuvar özellikler bilinmeli,
- İlacın etkileri bilinmeli, beklenmeyen etki oluştuğunda hekim uyarılmalıdır.
İlaç uygulama hatalarını engellemek adına standart bir eğitim uygulanan lisans programlarının niteliğini yükseltmek, mezuniyet sonrası eğitimlerin arttırılması ve sağlık çalışanlarının akreditasyonu önemli standartlardandır. Sağlık çalışanlarına belirli aralıklarla çalıştıkları bölümlerle ilgili yenilikler ve gelişmeler anlatılmalı, sıkça yapılan hatalar konusunda bilgilerini hatırlatıcı eğitimler verilmeli ve yeterlilik sınavları uygulanarak sağlık çalışanlarının akreditasyonu tamamlanmalıdır.
KAYNAK
- Aştı T, Acaroğlu R. Hemşirelikte sık karşılaşılan hatalı uygulamalar. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2000; 4 (2): 22 – 27.
- Büken ÖN, Büken E. Tıbbı malpraktis konusunda tartışmalar. Türkiye Klinikleri Tıp Etiği Hukuku-Tarihi 2003; 1 (2): 140 – 147.
- Değirmenci S. (2006): Yeni Türk Ceza Kanunu ve Hemşirenin Sorumlulukları. Erişim Tarihi: 20.03.2008 anh.gov.tr
- İnal S. (2004). Çocuk Hemşireliğinde Malpraktis, 48. Milli Pediatri Kongresi, 4. Milli Çocuk Hemşireliği Kongresi, 3, Pediatri Asistanları Kongresi (Özet Kitabı). Samsun 21 Eylül–24 Eylül. 446– 443.
- Kuğuoğlu S, Çövener Ç, Kürtüncü Tanır M, Aktaş E. İlaç uygulamalarında hemşirenin mesleki ve yasal sorumluluğu. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi 2009; 2 (2): 86 – 93.
- Uzun Ş, Arslan F. İlaç uygulama hataları. Türkiye Klinikleri J Med Sci 2008; 28: 217 – 222.
- http://www.cezabb.adalet.gov.tr/mevzuat/5237, Erişim Tarihi: 25.03.2016.
- Çırpı F, Merih YD, Kocabey MY. Hasta Güvenliğine Yönelik Hemşirelik Uygulamalarının ve Hemşirelerin Bu Konudaki Görüşlerinin Belirlenmesi. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi 2009; 2: 26 – 34.
Hazırlayan
Hem. Gamze VARLI
Acıbadem Üniversitesi Atakent hastanesi
Pediatrik Yoğun Bakım Klinik Eğitim Hemşiresi
Hazırlanma Tarihi: 24 Haziran 2016