Sanat; sağlık bakımı alan bireylerin hastalıklarıyla ilgili fiziksel, duygusal, bilişsel, sosyal deneyimlerini birleştirmelerine aracılık eder, hastalığı ile ilgili yeni başa çıkma yolları bulmalarını kolaylaştırır ve bireysel sınırlarını fark etmelerini sağlar. Birçok tedavi ve iyileştirme yöntemlerinde sanatın kullanıldığı bilinmekte ve yaratma sürecinin bireyi iyileştirici gücünün olduğuna inanılmaktadır. Sanatın, hemşire ve hastaların karşılıklı kendilerini daha iyi ifade etmelerini sağlama, bakımın niteliğinin artırılması ve iyileşme sürecini hızlandıran iyi bir araç olduğu görülmüştür. Yapılan çalışmalarda sanatsal terapilerin, kanser hastalarında hastaya yeni başa çıkma yolları bulmasını, kişisel sınırlarını fark etmelerini sağlayarak; anksiyete , depresyon ve yorgunluk hissini azalttığı, stres belirtilerinde belirgin bir azalma ve sağlıkla bağlantılı yaşam kalitesinde
ise belirgin artışa neden olduğu gösterilmiştir. Hemşirelik biliminin temeli olan yaratıcılığa dayalı sanatın, (müzik, resim, dans gibi) bakımın kalitesini olumlu yönde etkilediği belirtilmekte, hem bakım alıcılarının hem de bakım vericilerinin sağlığına olumlu yönde katkı sağlamak amacıyla, bakım uygulamalarında sanatsal girişimlerin hastaların bakımında kullanılması önerilmektedir.
Hemşireliğin öncelikli hedefi, birey ve toplum sağlığını korumak ve geliştirmek, sonraki hedefleri ise hastalık ya da engellilik durumunda bireyin iyileşme sürecini hızlandırmaktır. İlk olarak Florence Nightingale’ in 1860 yılında hemşireliği, “hastanın çevresini
düzenleme ve iyileştirme eylemi” olarak tanımlamasıyla, iyileştirme kavramı hemşirelik bilgisine girmiştir. İyileştirici bakımın, hastanın bütüncül ve humanistik şekilde ele alındığı
hemşirelik yaklaşımı olarak kabul edilmesinde en önemli hemşire kuramcılardan biri Watson’dır. Watson iyileştirici bakım yaklaşımının, bireyin kendi bakımına ve kendine ilişkin kararlara katılımını amaçladığını vurgulamış, Watson modelini on iyileşme faktörü üzerine temellendirmiştir. İyileştirici faktörler hasta bireye güvenli bakım ve umut vermeyi içerir. İyileştirme kavramı, hemşirelik bilimi ve sanatında hemşireliğin “özü” olup, bakım ve iyileşme için yapılan her türlü girişim ve uygulamaları içermektedir. Hemşirelerin iyileştirme sürecindeki başarısı; hastaların sorunlarının doğru belirlenmesi-tanımlanması ile başlar, çeşitli iyileşme yöntemlerinin kullanılması ile devam eder ve bireye optimum bakım vermesiyle tedavide en iyi sonuca ulaşmayı hedefler. Girişimsel uygulamalar sırasında hemşire iyileştirme süreçlerine göre bakımı şekillendirmelidir.
Watson’ın İnsan Bakım Modelinde önerilen kişilerarası bakım-iyileştirme yöntemleri aşağıda yer almaktadır.
1.Duyma tekniklerinin (müzik, doğa sesi, melodi, ilahi şarkılar) bilinçli kullanımı.
2.Görsel tekniklerin (ışık, renk, sanatsal çalışmalar) bilinçli kullanımı
3.Nefes tekniklerinin (soluk alıp-verme ve koku tedavisi gibi) bilinçli kullanımı.
4.Dokunma tekniklerinin (re-iki ve masaj) bilinçli kullanımı.
5.Tat alma tekniklerinin (diyetin yeniden düzenlenmesi) bilinçli kullanımı.
6.Zihinsel-bilişsel tekniklerin (düş kurma ve odaklanma) bilinçli kullanımı.
7.Kinestetik-dokunsal (masaj, hareket, dans ve yoga) tekniklerin bilinçli kullanımı.
8.Odaklanma yönteminin (fiziksel, ruhsal, sosyal, bilişsel) bakım bilincinin kullanımı.
Sanat terapisi terimi ilk olarak 1942 yılında sanatçı Adrian Hill tarafından Kral 7.Edward sanatoryumundaki tüberküloz hastalarıyla yaptığı çalışmayı tanımlamak amacıyla kullanılmış; resim yapmanın sadece hastaların zaman geçirmesini sağlamadığını, aynı zamanda onların anksiyete ve travmalarını ifade etmek için bir araç olduğunu keşfetmiştir. Travmatize olmuş kişilerin yoğunlaşmış duygularını sözel olarak ifade edebilmelerinin imkansız olduğu, içlerinde yaşadıkları özel duyguları ifade etmekte kelimelerin sınırlı kaldığı belirtilmekte, bu nedenle sanatın ciddi hastalık tanısı alan hastalarda özellikle yararlı olduğu vurgulanmaktadır.
Avrupa, Amerika’da ve daha sonra dünyanın her yerinde bilimsel çalışmalar ve veriler eşliğinde kanıtlanan Sanat Terapisi yöntemi, Avrupa Birliği bünyesinde yürütülen CAMBRELLA çalışmasında, Amerika Ulusal Sağlık Enstitüsünde ve Dünya Sağlık Örgütünün (WHO) 2014-2023 strateji belgesinde Alternatif Tıp uygulamaları çerçevesinde kabul edilip, yer verilmiştir. Ülkemizde de uluslararası boyuttaki, bu çalışmalar incelenerek Sağlık Bakanlığı bünyesinde Geleneksel, Tamamlayıcı Ve Alternatif Tıp Uygulamaları Daire Başkanlığı kurulmuştur. Çalışma konuları arasında müzik terapinin de yer aldığı başkanlık, uygulamalar hakkında mevzuat oluşturulması, uygulayıcıların yeterliliklerinin belgelendirilmesi, uygulama alanlarında faaliyet gösterecek merkezlere ruhsat düzenlenmesi ve iptali ile faaliyetine ilişkin işlemleri yürütmek, uygulamaları yapan yurt içi ve yurt dışı kurum ve kuruluşların çalışmalarını araştırmak ve incelemek, uygulamalar hakkında eğitim veren kurumların kayıtlarını tutmak, uygulama merkezlerini ve uygulayıcıları izlemek, düzenleme ve izinlere aykırı faaliyetleri ve tanıtımları durdurmak, uygulayıcıların sertifikasyon programlarını planlamak vb. çalışmalar yapılmaktadır.
Hastalık ya da sağlık sorunu olan bireylerde iyileştirme yaratabilmenin yolu; güven, umut, inanç, insan onuruna saygı, bakımda adil yaklaşım ve bilimsel birikimle yoğrulmuş profesyonel hemşirelik bakım yaklaşımıdır. Sağlık bakımı alan bireyi bilme, birlikte
olma, onun için eylemde bulunma ve onun yaşamını kolaylaştırma iyileştirme açısından
önemlidir. İyileştirici bakım süreci sürekli ilişkiye dayanır, hasta ve hemşireler iyileşme sürecinin ortaklarıdır. Hemşireler, hasta bireylerin iyileşme yolculuklarında onların yanında olarak, çeşitli iyileşme yöntem ve tekniklerini kullanarak ya da hastaların kendilerine ve ailelerine öğreterek, onların iyileşme süreçlerine aktif katılımını sağlar ve hastaların tedavi-iyileşme süreçlerinde fark yaratabilir.
KAYNAKLAR
- Akman M, Ünalan P, Kalaça S. Tıp eğitiminde sanatın yeri. Hacettepe Tıp Dergisi 2009; 40:1-5.
- Bhowmik SR. Incorporation of healing environment in the ICU. Sinhgad e-Journal of Nursing 2011; 1(1):10-12.
- Monti AD, Peterson C, Kunkel SJE, Hauck WW, Pequignot E, Rhodes L et al. A randomized, controlled mindfulness based art therapy for women with cancer. Psychooncology 2006 May;15(5):363-73.
- Scott JG, Cohen D, Dicicco-Bloom B, Miller WL, Stange KC, Crabtree BF. Understanding healing relationships in primary care. Annals of Famıly Medıcın 2008;6(4):315-321.
- Spaniol S. Art and mental illness: where is the link? The Arts in Psychotherapy
2001 28: 221-232. - Sungur E.A, Aytuğ A. Sağlık kurumlarında değişen paradigmalar ve iyileştiren hastane kavramının mimari tasarım açısından irdelenmesi. MMGARON YTÜ Mim. Fak. E Dergisi 2007; 2(1):44-63.
- Teksöz E, Ocakçı AF. (2013). Sanat Temelli Bir Hemşirelik Girişimi. Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Doktora Tezi.
- Velioğlu P. Hemşirelikte Kavram ve Kuramlar. Akademi Basın Yayın, İstanbul, 2012;93-102.
- Watson J. Watson’s theory of human caring and subjective living experiences:
Carative factors/caritas processes as a disciplinary guide to the Professional nursing practice. Texto Contexto Enferm Florianópolis 2007;16(1):129-35. - com Erişim Tarihi:19/11/2018
Hazırlayan: Uzm. Hem. Eda ERYİĞİT SARICA
Acıbadem Kocaeli Hastanesi
Hasta Bakım Sorumlusu
Hazırlama Tarihi: 19.11.2018